Józef Maksymilian hrabia Ossoliński założył Zakład Narodowy im. Ossolińskich w roku 1817. Jako pierwsza powstała biblioteka, w planach było wydawnictwo. Na siedzibę Zakładu Ossoliński wybrał Lwów, gdzie nabył budynki kościoła i klasztoru Karmelitanek Trzewiczkowych, które popadały w ruinę (zakon zlikwidowano w 1772 roku). Ich remont i przebudowę prowadził bezinteresownie w 1826 roku inżynier (późniejszy generał) Józef Bem. Do Lwowa więc Ossoliński postanowił przenieść swoje wiedeńskie zbiory. W roku 1823 podpisał jeszcze porozumienie z księciem Henrykiem Lubomirskim – zdecydowano o stworzeniu w strukturach Zakładu Muzeum Lubomirskich. Kolekcję Ossolińskiego przewieziono do Lwowa w rok po jego śmierci – w roku 1827. Kolekcję Lubomirskiego przewieziono z Przeworska do Lwowa w roku 1869. W rok później, w roku 1870 Muzeum Książąt Lubomirskich otworzyło się dla publiczności. Obie kolekcje – Ossolińskiego i Lubomirskiego – były różnorodne, składały się ze zbiorów bibliotecznych, grafik, rysunków, malarstwa, rzeźby, rzemiosła artystycznego, medali i monet i kolekcji broni. W kolejnych latach dzięki darom, zakupom i depozytom zbiory Ossolinem nieustannie się powiększały. W dwudziestoleciu międzywojennym do Ossolineum trafiał z mocy prawa numer każdego czasopisma, co czyniło ossoliński zbiór czasopism jednym z najbardziej kompletnych w kraju. Podczas wojny wielu ludzi powierzało Ossolineum swoje zbiory w nadziei, że przetrwają tu one wojenną zawieruchę.
Tuż po zakończeniu II wojny światowej stan zbiorów ossolińskich wynosił:
Zbiory biblioteczne:
książki (łącznie ze starymi drukami) – 760 000 tomów
czasopisma – 170 000
rękopisy – 17 500
dyplomy i dokumenty – 3 100
autografy – 10 130
Zbiory muzealne:
obrazy – 1 700
rzeźby – 500
pamiątki historyczne – 6 400
zabytkowa broń – 1 800
monety i medale – 25 000
zbiory graficzne – ponad 100 000
Poza tym:
zbiory kartograficzne – 9 247
zbiory muzykologiczne – 4 500
Jeszcze podczas wojny, z początkiem roku 1944, Niemcy zdecydowali o ewakuacji ze Lwowa części zbiorów ossolińskich. Mimo instrukcji wyboru zbiorów najcenniejszych dla kultury niemieckiej, ówczesny dyrektor, prof. Mieczysław Gębarowicz zdecydował się zapakować do niemieckich skrzyń najcenniejszą część zbiorów ossolińskich. Było to około 11 000 starych druków, rysunków, dyplomów i rękopisów (w tym między innymi rękopis Pana Tadeusza). Odnaleziono je później porzucone w okolicach Złotoryi. Po wojnie Lwów znalazł się w Związku Sowieckim. W 1946 roku nowe, komunistyczne władze zdecydowały o przeniesieniu Ossolineum do Wrocławia, gdzie w latach 1946-1947 (jako „dar narodu ukraińskiego dla narodu polskiego”) trafiło około 30% lwowskich zbiorów: 217 450 woluminów, w tym 7 068 rękopisów i 41 505 woluminów starych druków. Zbiory odnalezione w okolicach Złotoryi trafiły do Wrocławia w roku 1947. Szacuje się, że około 70% przedwojennych zbiorów ossolińskich pozostało we Lwowie.
Po wojnie do Wrocławia trafiły głównie obiekty biblioteczne. Kolekcje sztuki i pamiątek historycznych Muzeum Książąt Lubomirskich pozostały we Lwowie. Większość przedwojennych zbiorów ossolińskich znajduje się we Lwowie w kilku bibliotekach i muzeach:
Od 2021 roku współpracą z instytucjami Lwowa zajmuje się Pełnomocnik ZNiO ds. Współpracy z Zagranicą, która w latach 2010-2020 pełniła funkcję Pełnomocnika ZNiO we Lwowie.
dr Wiktoria Malicka
tel. 71 335 64 82, 731 535 444
wiktoria.malicka@ossolineum.pl
Zakład Narodowy im. Ossolińskich
ul. Szewska 37, 50-139 Wrocław
p. 257, obok wejścia do katalogu głównego Biblioteki Ossolineum
