Posiadamy zarówno staropolskie książki rękopiśmienne, jak i współczesne archiwa osobowe, zawierające także listy, maszynopisy, wydruki, fotografie i wycinki prasowe. Obecnie nasz zbiór liczy ponad 23 000 rękopisów, z czego większość pochodzi z XIX i XX wieku. Osobne ciągi sygnaturowe stanowią dokumenty wystawiane przez królów i książąt polskich oraz urzędy państwowe z XIII–XX wieku (około 2 240 sztuk) i rękopisy z Biblioteki Pawlikowskich z Medyki (około 290 sztuk).
Pod względem tematycznym zbiór można podzielić na kilka grup:
Rękopisy przechowywane obecnie we Wrocławiu są częścią kolekcji gromadzonej do II wojny światowej przez Ossolineum we Lwowie. Pozostała część, znajdująca się obecnie w Ukraińskiej Narodowej Bibliotece Naukowej im. Wasyla Stefanyka we Lwowie jest udostępniana w formie cyfrowej (na przykład zbiór autografów, archiwa Dzieduszyckich, Pawlikowskich, Sapiehów). Szczegółowe informacje o rękopisach znajdują się w katalogach drukowanych oraz elektronicznych.
Podstawą zbiorów rękopiśmiennych Zakładu Narodowego im. Ossolińskich były prywatne zbiory fundatora Zakładu hrabiego Józefa Maksymiliana Ossolińskiego (około 700 rękopisów), pochodzące między innymi ze zbiorów rodzinnych różnych linii rodu Ossolińskich. Po śmierci Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, w roku 1827 przewiezione one zostały wraz z całością zbiorów bibliotecznych z Wiednia do Lwowa, jako siedziby Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
We Lwowie liczba rękopisów stale rosła, przede wszystkim dzięki ofiarności społeczeństwa polskiego, uznającego Ossolineum za księgozbiór narodowy. Rezultatem bardzo licznych darów, a także zakupów była rosnąca liczba zbiorów, które od lat czterdziestych XIX wieku dzieliły się na trzy grupy: rękopisy (kodeksy rękopiśmienne), dyplomy (dokumenty) oraz autografy, to jest głównie listy wybitnych osobistości. Jeśli w roku 1851 stan zbiorów wynosił około 1 100 rękopisów, 140 dyplomów i 2 155 autografów, to przed wybuchem II wojny światowej w 1938 roku zbiory rękopiśmienne Ossolineum (łącznie z tworzącymi w ich obrębie osobną całość zbiorami Biblioteki Pawlikowskich) obejmowały około 13 800 rękopisów, około 2 500 dyplomów i około 11 700 autografów, stanowiąc jedną z największych i najcenniejszych kolekcji w Polsce, niezastąpiony warsztat prac badawczych i skarbnicę piśmiennictwa narodowego.
Okres II wojny światowej i włączenie Ossolineum do ukraińskich i niemieckich struktur bibliotecznych nie naruszyło w większym stopniu dotychczasowego charakteru i stanu zbiorów, a nawet doprowadziło do ich powiększenia między innymi wskutek nacjonalizacji przez władze sowieckie w latach 1939-1940 złożonych tu na początku wojny licznych depozytów (między innymi pochodzący ze zbiorów Tarnowskich z Dzikowa autograf Pana Tadeusza Adama Mickiewicza) oraz przejmowania zbiorów pozbawionych opieki, głównie prywatnych (między innymi zbiory Biblioteki Poturzyckiej Dzieduszyckich).
Na wiosnę 1944 roku dyrekcja Ossolineum, wykorzystując polecenia niemieckich władz bibliotecznych, przeprowadziła ewakuację do Krakowa najcenniejszych rękopisów (około 2 300 jednostek, w tym rękopisy Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego) i dyplomów (około 2 200 jednostek), które w lipcu tego samego roku zostały przewiezione do Adelina (Zagrodna) na Dolnym Śląsku.
W lipcu 1946 roku Ukraina przekazała Polsce ze zbiorów ossolińskich około 6 630 rękopisów, które wraz ze starymi drukami i drukami XIX-XX wieku zostały przewiezione do Wrocławia, stając się podstawą zorganizowanej tutaj Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Ponadto w latach 1947 i 1948 Biblioteka Narodowa w Warszawie przekazała odnalezione w Adelinie zbiory ewakuowane wiosną 1944 roku ze Lwowa. W latach późniejszych powracały jeszcze rękopisy wypożyczone przed wojną do innych instytucji oraz rozproszone z Adelina.
Ostatecznie wśród zgromadzonych we Wrocławiu zbiorów rękopiśmiennych pochodzących z dawnych zasobów lwowskich znalazło się około 9 300 rękopisów (w tym około 6 135 zinwentaryzowanych) oraz około 1 510 dokumentów, co stanowiło około 73% rękopisów zinwentaryzowanych, około 30% rękopisów niezinwentaryzowanych i około 63% dokumentów zinwentaryzowanych. Niestety wskutek dokonanego we Lwowie podziału zbiorów większość kolekcji, archiwów rodzinnych i spuścizn zostało przekazanych do Wrocławia w formie zdekompletowanej. Wśród przekazanych do Wrocławia zabrakło niemal całkowicie zbioru autografów oraz kilku większych kolekcji posiadających bądź odrębne sygnatury, bądź nie wciągniętych we Lwowie do ogólnego ciągu sygnatur w inwentarzu, jak na przykład archiwum Sapiehów z Krasiczyna. We Lwowie pozostało także całe archiwum zakładowe oraz wszystkie księgi inwentarzowe zbiorów rękopiśmiennych. We Wrocławiu znalazły się natomiast między innymi liczne teatralia oraz część zbiorów A. Czołowskiego i Biblioteki Poturzyckiej Dzieduszyckich.
Ulokowanie Ossolineum we Wrocławiu nie zmieniło dotychczasowego profilu gromadzenia zbiorów rękopiśmiennych.
