Ochrona zbiorów

Cel ochrony zbiorów Biblioteki Ossolineum nieustannie realizują pracownicy Biblioteki pod nadzorem Głównego Konserwatora Zbiorów (Pion Rozwoju Ossolineum), Dział Konserwacji (Pion Rozwoju Ossolineum), Pracownia Introligatorska (Narodowa Biblioteka Ossolineum) oraz Dział Digitalizacji (Pion Rozwoju Ossolineum).

Dział Konserwacji
i Dział Digitalizacji

Dział Konserwacji (będący działem Pionu Rozwoju Zakładu Narodowego im. Ossolińskich) roztacza szeroko pojętą opiekę nad zbiorami ossolińskimi bibliotecznymi i muzealnymi liczącymi już ponad dwa miliony jednostek. Podejmuje działania obejmujące ochronę całości kolekcji, obiektów eksponowanych na wystawach własnych i wypożyczanych do innych placówek muzealnych, jak i poszczególnych zabytków konserwowanych w pracowni. Konserwatorzy realizują to zadanie współpracując ze wszystkimi działami Ossolineum.

Przykładem takiej działalności jest Zespół Klimatyczny funkcjonujący w ramach Działu Konserwacji i współpracujący z opiekunami zbiorów, informatykami oraz pracownikami technicznymi nad zapewnieniem odpowiednich warunków klimatycznych w magazynach zbiorów i w salach ekspozycyjnych przy wykorzystaniu istniejących systemów klimatyzacji, wentylacji oraz mobilnych nawilżaczy i osuszaczy powietrza. Do sprawowania kontroli nad zachowaniem właściwej temperatury i wilgotności w magazynach zbiorów służy system monitoringu klimatu, rokrocznie rozbudowywany i zaopatrywany w nowe czujki klimatyczne. W magazynach zbiorów, pracowniach i czytelniach oceniany jest stopień zagrożenia mikrobiologicznego na podstawie założonego tam monitoringu owadów oraz cyklicznych badań mikrobiologicznych. Z inicjatywy Działu Konserwacji na szybach okien w pomieszczeniach, w których przechowywane i opracowywane są zbiory zabytkowe, naklejone zostały folie przeciwsłoneczne redukujące nie tylko szkodliwą dla zabytków część promieniowania świetlnego, ale i pomagające w utrzymaniu stabilnej temperatury.

Istotną częścią działalności konserwatorów jest przygotowanie obiektów bibliotecznych i muzealnych do wystaw, obejmujące ocenę stanu zachowania zabytku i możliwość jego wystawienia, określenie warunków klimatycznych, oświetleniowych oraz czasu trwania ekspozycji, przeprowadzenie prac konserwatorskich, a także wykonanie odpowiednich ekspozytorów na przykład zapewniających bezpieczne otwarcie zabytkowej książki, nie niszczące jej konstrukcji podczas kilkutygodniowej ekspozycji. Dla grafik, rysunków i map wycinana jest oprawa passe-partout z tektur bezkwasowych. Do wypożyczenia książek, grafik, rysunków, obrazów, monet, medali i innych zabytków wymagane jest sporządzenie raportów konserwatorskich ze szczegółowym opisem stanu zachowania obiektu. Konserwatorzy nadzorują również prace przy tworzeniu ekspozycji muzealnej, ustawianie obiektów oraz oświetlenia dla nich. Na ossolińskich ekspozycjach w gablotach wystawienniczych używane jest bezpieczne dla zbiorów oświetlenie typu LED.

Ossolińscy konserwatorzy wykonują konserwacje zbiorów specjalnych o dużej wartości historycznej, artystycznej i muzealnej. Należą do nich rysunki, grafiki, fotografie, niepowtarzalne rękopisy znamienitych autorów, pięknie oprawne stare druki, mapy i atlasy, rozliczne nowe druki wraz wydaniami bibliofilskimi i cimeliami, plakaty, bezcenne monety, medale i ordery. Każdy z obiektów traktowany jest indywidualnie, z wielkim pietyzmem i dbałością o ich jak najlepsze zachowanie i zabezpieczenie. Konserwatorzy wykorzystują swoją wiedzę i umiejętności, aby przywrócić wartości estetyczne i użytkowe zabytkom, mając świadomość niepowtarzalności danego dzieła. Podczas konserwacji sporządzają dokumentację opisową oraz fotograficzną obrazującą stan zabytku przed, w trakcie i po konserwacji. Nie ustają w poszerzaniu swojej wiedzy, często opracowują nowe metody konserwacji w oparciu o najnowsze osiągnięcia naukowe oraz własne próby i badania. Uczestniczą w krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych, gdzie mogą skonfrontować swoje dokonania z konserwatorami z wielu muzeów, bibliotek czy uczelni.

Dział Konserwacji nadzoruje także konserwację obiektów ossolińskich przeprowadzaną przez wykonawców zewnętrznych.

Ochronie zbiorów sprzyja też digitalizacja zbiorów i udostępnianie ich w formie cyfrowej. Konsorcjum Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa powstało w 2006 roku z inicjatywy Politechniki Wrocławskiej i Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Ossolineum udostępnia w DBC głównie zbiory specjalne, które podlegają szczególnej ochronie. Największą kolekcją są tu stare druki – wszystkie inkunabuły, większość poloników XVI-XVIII wieku, jak również XVIII-wieczne druki obce o szczególnej wartości edytorskiej (np. bogato ilustrowane). Do DBC trafiły też najważniejsze autografy literackie (między innymi Krasickiego, Mickiewicza, Słowackiego, Fredry, Sienkiewicza Reymonta, Witkacego), cenne dokumenty historyczne, a także rękopisy średniowieczne. Sukcesywnie dodawane są tu też wydania książek opublikowanych po roku 1801.

Więcej informacji o zdigitalizowanych zbiorach ossolińskich na stronie poświęconej Mikroformom i Zbiorom Cyfrowym.

Pracownia Introligatorska

Plan ochrony zbiorów realizowany jest również w Pracowni Introligatorskiej Biblioteki Ossolineum, gdzie przeprowadzane są różnorodne prace przy wybranych obiektach. Oprawa współczesnych rękopisów, książek oraz czasopism odbywa się z wykorzystaniem dobrej jakości materiałów introligatorskich, a także z użyciem papierów marmoryzowanych tworzonych przez ossolińskich introligatorów. W ostatnich latach większy nacisk położony jest na zachowanie, nawet we współczesnych wydaniach książkowych, oryginalnych opraw wydawniczych oraz w miarę możliwości oryginalnej konstrukcji książki. Dla poszczególnych obiektów konserwatorzy ustalają program prac realizowany następnie przez Pracownię Introligatorską. Często program ten zawiera również zabiegi konserwatorskie mające na celu wzmocnienie i odkwaszenie papieru.

W introligatorni zabezpieczana jest także bogata kolekcja współczesnych plakatów, gromadzonych przez Dział Dokumentów Życia Społecznego. Ponadto Pracownia Introligatorska wykonuje specjalistyczne opakowania ochronne z materiałów bezkwasowych dopasowane do poszczególnych rodzajów zbiorów ZNiO – pudła, teczki, futerały, fascykuły, obwoluty. Introligatorzy biorą również udział w przygotowaniu ossolińskich wystaw, wykonując część elementów aranżacji.

Do zadań realizowanych przez pracownię należy także obsługa komory fumigacyjnej, w której wykonywana jest dezynfekcja materiałów bibliotecznych i muzealnych przed wprowadzeniem ich do ossolińskich magazynów.

Przykłady prac konserwatorskich i introligatorskich