Wojciech Weiss (1875-1950) – artysta malarz, grafik i rysownik. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej secesji w sztuce. Tworzył także sztukę użytkową, m. in. plakaty. Jednakże ta w gruncie rzeczy prosta i nietrwała forma graficzna, często będąca zapowiedzią lub zwyczajną reklamą, w jego wykonaniu stawała się Sztuką.
Pod koniec września 2024 roku, odnawiany mozolnie i pieczołowicie ossoliński zbiór przedwojennych plakatów powiększył się o jedno z dzieł tego artysty – plakat „»Sztuka« 10. Wystawa” (lata 1905-1906) oraz dwa towarzyszące mu szkice.
Ten niezwykły zbiór został zakupiony dzięki hojności Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Bez jego wsparcia Dział Dokumentów Życia Społecznego Narodowej Biblioteki Ossolineum nie wzbogaciłby się o tak cenne i ważne dzieło sztuki. Projektów przedstawiających dojście artysty do efektu końcowego w postaci wydrukowanego plakatu jest niewiele, więcej, to prawdziwa rzadkość, niespotykana na rynku antykwarycznym. Artyści sami niszczyli kartki, karteczki, chusteczki itp., na których w przypływie weny szkicowali wstępne założenia. W przypadku Weissa mamy do czynienia z pomysłem, który naszkicował na kartonie w kształcie pełnowymiarowego plakatu, który ewaluował i ponownie został przeniesiony na papier, żeby sprawdzić czy zmiana jest dobrym kierunkiem. Te szkice koncepcyjne to prawdziwy skarb.
Obecnie plakat, wraz z projektami, trafił do Działu Konserwacji, gdzie zostaną poddane odpowiednim zabiegom: czyszczeniu i odpowiednim zabezpieczeniu… To długi i żmudny proces, ale konieczny, by przyszłe pokolenia mogły cieszyć się z obcowania z tym wyjątkowym dziełem sztuki.
To jeden z najpiękniejszych, wysublimowanych i symbolicznych plakatów, jakie powstały w Polsce. Niewątpliwie autor był pod wpływem kultury japońskiej. W tym konkretnym przypadku widać to w sposobie przedstawienia dwóch czapli. Na litografii te ptaki ścierają się nad zwłokami węża przebitego pędzlem malarskim. Całość kompozycji nasycona jest symboliką: ptaki to siła i mądrość, wąż – oczywiste zło, ale pokonane przez jeden z atrybutów Sztuki, pędzel – najpopularniejsze narzędzie każdego malarza. Plakat sygnowany z lewej strony kompozycji monogramem artysty: „WW”.
Sam poster jest sugestywny i piękny, a jego kompozycja dynamiczna – widz wręcz odczuwa walkę o węża, który stanowi przecież pożywienie tych ptaków. Odbitka litograficzna wykonana została na specjalnym papierze marmurkowym, najprawdopodobniej przygotowanym przez samego Wojciecha Weissa.
Uzupełnieniem tego dzieła sztuki są dwa pełnowymiarowe szkice koncepcyjne, również sygnowane ręką samego autora. Rzecz zupełnie niespotykana, aby twórca zachował swoje szkice. I to właśnie one stanowią o wyjątkowości tego konkretnego plakatu. Są uzupełnieniem i przedstawiają jaką drogę pokonał pomysł zrodzony w głowie artysty, aby stać się tym produktem ostatecznym, wystawionym na osąd widza.
Pierwotna wersja przedstawiała cztery czaple walczące o węża. Kompozycja niezwykle dynamiczna ale jednocześnie toporna i mało czytelna, pozbawiona subtelności wersji ostatecznej. Ten projekt W. Weiss wykonał kredkami pastelowymi. Tytuł umieścił na górze kompozycji, co pokazuje, że eksperymentował zarówno z kształtem i rodzajem napisu, jak i typografią. W tym wypadku wąż również przekłuty jest malarskim pędzlem, a z rany obficie sączy się krew. Sama koncepcja podobała się artyście, jednak nie był z niej do końca zadowolony, o czym świadczy drugi szkic. Twórca zrezygnował z jednego ptaka, pozostawiając trzy walczące czaple, zaś skłębionego węża nieco wypłaszczył, jednocześnie sugerując widzowi, że leży on na jakimś bloku skalnym czy stopniu, o czym świadczy zwisająca głowa. Niezmieniony został także pomysł z przebiciem gada pędzlem. Artysta eksperymentował z tuszem, którym starał się uwypuklić lecącą czaplę. Ostatecznie Wojciech Weiss zrezygnował z widzianego od tyłu ptaka. Dwie walczące czaple przesunął do centrum kompozycji, a wąż przybrał dość karykaturalny kształt.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury I Dziedzictwa Narodowego
